Het Dilemma | Zijn gemeenten te laat met keuzes verwarmen woonwijken?

Hoe staat het met de warmtetransitie bij de Nederlandse gemeenten?
‘Gemeenten hebben allemaal een Transitievisie Warmte moeten maken en dat hebben ze ook gedaan. Wat betreft de daaropvolgende uitvoeringsplannen per wijk zijn er grote verschillen, zo constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en dat is ook wat wij zien vanuit het Regioteam Energietransitie van de NVDE, Energie-Nederland, Holland Solar en NWEA. Er zijn grote gemeenten die per wijk vrij helder in beeld hebben wat concreet de bedoeling is. Maar Nederland telt 342 gemeenten, de meeste zijn klein.’

Netbeheerder Liander gaf half februari een helder signaal af aan de gemeenten die samenwerken binnen Holland-Rijnland. Ze moeten nu keuzes maken over hoe zij in de toekomst woonwijken willen verwarmen.
‘Vreemd is dat niet. Er kan met warmtenetten worden gewerkt als collectieve oplossing. Het individuele spoor is het uitrollen van warmtepompen, hybride of full-electric-systemen. Valt de keuze op die laatste, dan heeft dat impact op het lokale stroomnet. Om de spannings- en congestieproblemen te voorkomen, moet daarin worden geïnvesteerd, wat veel tijd en geld kost. Het is dan ook niet gek als netbeheerders hun gemeenten om daadkracht en duidelijkheid vragen.’

In andere regio’s speelt hetzelfde?
‘Veel gemeenten, eerder de kleinere dan de grote, hebben vaak niet genoeg kennis en capaciteit om tot uitvoeringsplannen te komen. Het ontbreken van voldoende middelen kan ook een issue zijn. Daarnaast – vertel als wethouder maar eens aan je burgers dat ze van het gas afgaan terwijl nog niet duidelijk is wat aansluiting op een warmtenet hen gaat kosten of hoe ze worden ontzorgd bij het investeren in verduurzaming. Dat is niet per se leuk.’

Netbeheerders die de alarmbel luiden hebben dus een punt?
‘Een warmtenet aanleggen vraagt flinke investeringen aan de voorkant van het proces. Milieuonderzoeken doen, vergunningen aanvragen, inwoners en bedrijven – de potentiële afnemers – betrekken en informeren, de inkoop en de daadwerkelijke bouw kosten tijd. Het is niet zomaar van de ene op de andere dag gerealiseerd… De voordelen van deze systemen zijn echter evident. Ze zijn duurzaam als ze gevoed worden door een duurzame bron en zitten onzichtbaar onder de grond in tegenstelling tot buitenunits van warmtepompen. Het is een sociale oplossing, vergt geen grote individuele uitgaven aan isolatie en een warmtepomp, en daarnaast zeer schaalbaar. Eigenlijk zijn warmtenetten het best betaalbare alternatief voor aardgas, omdat ze alles bij elkaar opgeteld de laagste maatschappelijke kosten kennen.’

De uitrol van warmtenetten gaat moeizaam terwijl die van warmtepompen volop doorloopt?
‘In 2030 moeten er in Nederland 500.000 extra aansluitingen op warmtenetten zijn gerealiseerd. Het jaarlijkse tempo ligt nu op 10.000 woningen. Er is dus een enorme versnelling nodig, zeker waar het heel hard gaat met de warmtepomp. Vorig jaar werden er zo’n 167.000 geïnstalleerd, bestaande woningen en nieuwbouw bij elkaar opgeteld. Dat kan de netproblematiek verergeren en ook de warmtetransitie duurder maken, omdat relatief betaalbare warmtenetten niet gerealiseerd worden.’

Er moeten nu spijkers met koppen worden geslagen?
‘Absoluut. Daarvoor zijn onder andere 2 wetten nodig die nu voorliggen in de Tweede Kamer. De eerste is de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) die gemeenten de noodzakelijke bevoegdheden geeft als regisseur van het aardgasvrij maken van wijken. De andere is de Wet collectieve warmte (Wcw), die de uitrol van warmtenetten moet versnellen, uiteraard in die wijken waar voor warmtenetten wordt gekozen. De Wcw moet onder andere de belangen leveringszekerheid, verduurzaming en betaalbaarheid borgen. Wij volgen uiteraard op de voet wat daarmee gebeurt in de huidige politieke constellatie.’

Gemeenten moeten wachten op die wetgeving?
‘Geenszins. Ook los van dit wettelijk kader kunnen ze proactief actie ondernemen; kennis vergaren, mensen inhuren, plannen en keuzes maken, communiceren met de bevolking… Bij de NVDE hebben wij per definitie een positieve inslag, geloven we dat we de energietransitie gaan waarmaken. In de gebouwde omgeving zijn er tot nu toe ook al circa 500.000 huizen aangesloten op een warmtenet. Voor de verdere opschaling en versnelling van duurzame warmte staan we tegelijkertijd ook nog voor een serieuze uitdaging. Die realiseren we alleen met een planmatige, grootschalige aanpak – wijk voor wijk – en het standaardiseren van oplossingen. Dat gaat alleen lukken als we er samen de schouders onder zetten. Wij sporen gemeenten dan ook aan om niet af te wachten, geen tijd te verliezen en gewoon de noodzakelijke stappen te blijven zetten.’